Question

खालील काव्यपंक्तींचे रसग्रहण करा.

सुसंगति सदा घडो; सुजनवाक्य कानीं पडो;
कलंक मतीचा झडो; विषय सर्वथा नावडो;

Answer 1

प्रस्तुत ओळ कवी मोरोपंतांच्या 'केकावली' संग्रहातील 'भरतवाक्य' या पद्यरचनेतील आहे. प्रस्तुत केकावलीतून कवी मोरोपंत सज्जन माणसांच्या संगतीचे व चांगल्या विचारांच्या श्रवणाचे महत्त्व सांगू पाहत आहेत. आपल्या मनाला कायम सज्जनांची संगत लाभो, चांगले विचार सतत आपल्या कानावर पडत राहोत. बुद्धीवरील गंज, वाईट विचार, दोष निघून जावेत. ऐहिक सुखोपभोगांचा नेहमीच वीट यावा, असा उपदेश कवी प्रस्तुत काव्यपंक्तींद्वारे करत आहेत.
          मोरोपंतांच्या केकावलीची भाषा संस्कृतप्रचुर, अलंकारयुक्त मराठी शब्दांनी सजलेली आहे. पंडिती काव्याचे हे महत्त्वाचे वैशिष्ट्य तिच्यात आढळते. उदा. सुसंगती, सुजनवाक्य यांसारखे संस्कृतप्रचुर शब्द कवीने कवितेत ठिकठिकाणी पेरले आहेत. घडो-पडो-झडो-नावडो या शब्दांद्वारे यमक अलंकार साधल्यामुळे या काव्यपंक्तीला एक गेयता प्राप्त झाली आहे. यात पृथ्वीवृत्त वापरले गेले आहे. श्लोकांसारखी ओघवती, रसपूर्ण, प्रासादयुक्त भाषा वापरल्यामुळे कविता श्रवणीय वाटते.
          'केका' म्हणजे मोराचा टाहो आणि 'आवली' म्हणजे पंक्ती. मोरोपंतांनी स्वत:स 'मोर' कल्पून, ईश्वराच्या केलेल्या आळवणीला 'केकावली' असे म्हटले आहे. ज्याप्रमाणे नाटकात शेवटी भरतवाक्य म्हटले जाते त्याचप्रमाणे केकावलीच्या उपसंहारातील या शेवटच्या पद्यरचनेला 'भरतवाक्य' म्हणतात. प्रस्तुत काव्यपंक्ती (भरतवाक्य) सुभाषित म्हणूनही प्रसिद्ध आहे, हेही तिचे एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य आहे.