Question

खालील प्रश्‍नाचे दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे सविस्तर उत्तर लिहा:

दुसऱ्या महायुद्धास कारणीभूत ठरलेल्या घटकांची माहिती लिहा:

(अ) व्हर्सायचा तह

(ब) फॅसिस्टवाद व नाझीवाद

(क) राष्ट्रसंघाचे अपयश

Answer 1

(अ) व्हर्सायचा तह: पहिल्या महायुद्धानंतर (१९१९) झालेल्या व्हर्सायच्या तहाने जर्मनीवर कठोर अटी लादण्यात आल्या. जर्मनीला त्याच्या प्रदेशांचा मोठा भाग गमवावा लागला आणि त्याच्या सैन्याची ताकद मर्यादित करण्यात आली. जर्मनीला मोठ्या प्रमाणावर युद्धभरपाई (६ अब्ज पौंड) द्यावी लागली, ज्यामुळे जर्मन अर्थव्यवस्था पूर्णपणे ढासळली. या तहामुळे जर्मनीच्या नागरिकांमध्ये प्रचंड असंतोष निर्माण झाला, ज्याचा फायदा हिटलरने घेतला आणि तो सत्तेवर आला.

(ब) फॅसिस्टवाद व नाझीवाद: इटलीमध्ये मुसोलिनी आणि जर्मनीमध्ये हिटलर यांचा उदय झाला, ज्यांनी आक्रमक राष्ट्रवाद आणि विस्तारवादी धोरणे स्वीकारली. फॅसिस्ट आणि नाझी विचारसरणीने लोकशाही व्यवस्थेचा विरोध केला आणि संपूर्ण अधिकार हुकूमशाही नेत्यांकडे एकवटले. हिटलरने जर्मनीच्या सामर्थ्याची पुनर्बांधणी करून फ्रान्स आणि इतर युरोपीय देशांवर ताबा मिळवण्याचा प्रयत्न केला. मुसोलिनीने इथिओपिया जिंकून इटलीचे साम्राज्य वाढवले.

(क) राष्ट्रसंघाचे अपयश: राष्ट्रसंघाची स्थापना (१९२०) पहिल्या महायुद्धानंतर शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी झाली होती. परंतु, राष्ट्रसंघ हुकूमशाही नेत्यांना रोखण्यात पूर्णपणे अपयशी ठरला. राष्ट्रसंघाकडे स्वतःचे सैन्य नव्हते, त्यामुळे जर्मनी, इटली, आणि जपानच्या आक्रमक धोरणांना प्रतिबंध करू शकला नाही. अमेरिकेने राष्ट्रसंघात सहभागी होण्यास नकार दिला, त्यामुळे त्याची ताकद आणखी कमी झाली.

Answer 2

दुसरे महायुद्ध (1939-1945) सुरू होण्यास अनेक घटक कारणीभूत होते. मुख्य कारणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

1. व्हर्सायचा तह:
   1. या कराराने जर्मनीवर कठोर दंडात्मक अटी लागू केल्या, ज्यामध्ये प्रदेश गमावणे, मोठ्या प्रमाणात भरपाई देणे आणि लष्करी निर्बंध यांचा समावेश होता.
   2. यामुळे जर्मन नागरिकांमध्ये असंतोष निर्माण झाला आणि हिटलरसारख्या अतिरेकी नेत्यांच्या उदयास मार्ग मिळाला.
2. फॅसिस्टवाद व नाझीवाद:
   1. मुसोलिनीच्या नेतृत्वाखालील फॅसिस्ट इटली आणि हिटलरच्या नेतृत्वाखालील नाझी जर्मनी यांनी आक्रमक राष्ट्रवाद आणि विस्तारवाद वाढवला.
   2. जर्मनीच्या पोलेण्डवरील आक्रमणाने आणि इटलीच्या विस्तारवादी धोरणांनी युरोपमध्ये तणाव निर्माण केला.
3. राष्ट्रसंघाचे अपयश: 
   1. राष्ट्रसंघाची स्थापना जागतिक शांतता राखण्यासाठी करण्यात आली होती, पण त्याला मजबूत अधिकार आणि सैन्यशक्तीचा अभाव होता.
   2. त्यामुळे ते जर्मनी, इटली आणि जपानच्या आक्रमकतेला अडवण्यात अपयशी ठरले आणि युद्ध भडकले.

म्हणूनच, व्हर्सायचा तह, फॅसिस्टवाद व नाझीवाद आणि राष्ट्रसंघाचे अपयश हे घटक दुसऱ्या महायुद्धास कारणीभूत ठरले.