Question

महाराष्ट्राच्या निर्मितीसाठी महत्त्वपूर्ण योगदान दिलेल्या व्यक्तींची माहिती मिळवा व त्यावर आधारित प्रकल्प शिक्षकांच्या साहाय्याने तयार करा.

Answer 1

साम्युक्त महाराष्ट्र परिषद ही संघटना मुंबई राज्यापासून स्वतंत्र मराठी भाषिक महाराष्ट्र राज्याच्या निर्मितीसाठी सामूहिक संघर्ष करणारी संघटना होती. राज्य पुनर्रचना समितीने गुजरात आणि महाराष्ट्रासाठी द्वैभाषिक राज्य निर्माण करण्याच्या शिफारशीच्या विरोधात ही परिषद स्थापन करण्यात आली. या निर्णयामुळे मोठ्या प्रमाणावर आंदोलन उभे राहिले आणि त्यातून ६ फेब्रुवारी १९५६ रोजी साम्युक्त महाराष्ट्र समितीची स्थापना झाली.

ही संघटना ६ फेब्रुवारी १९५६ रोजी पुणे येथे केशवराव जेधे यांच्या नेतृत्वाखाली स्थापन करण्यात आली. श्रीधर महादेव जोशी, श्रीपाद अमृत डांगे, नारायण गणेश गोरे आणि उद्धवराव पाटील यांसारखे साम्युक्त महाराष्ट्र समितीचे अनेक प्रमुख कार्यकर्ते समाजवादी विचारसरणीचे होते. मैना गावंकर, वालचंद कोठारी, प्रल्हाद केशव अत्रे, केशव सीताराम ठाकरे, पांडुरंग महादेव बापट, भाऊसाहेब राऊत, पी. के. अत्रे आणि अमर शेख हे देखील या चळवळीतील अन्य महत्त्वाचे नेते होते.

1. केशवराव जेढे:
   
   

   केशवराव मरुतराव जेधे हे पुण्यातील एक प्रमुख स्वातंत्र्यसैनिक आणि काँग्रेस नेते होते. ते साम्युक्त महाराष्ट्र समितीचे अध्यक्ष आणि अध्यक्षपदावर होते. या संघटनेने मुंबईस राजधानी असलेल्या स्वतंत्र मराठीभाषिक महाराष्ट्र राज्याच्या निर्मितीसाठी संयुक्त लढा दिला.

   दुसऱ्या सार्वत्रिक निवडणुकीत समितीने १३३ पैकी १०१ जागा जिंकत काँग्रेसचा पराभव केला. मात्र, गुजरात, मराठवाडा आणि विदर्भाच्या मदतीने काँग्रेसला सरकार स्थापन करता आले. यशवंतराव चव्हाण हे द्विभाषिक मुंबई राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री झाले.

   केशवराव जेधे यांनी या आंदोलनासाठी सातत्याने संघर्ष केला. अनेकांनी बलिदान दिले, तरीही त्यांनी महाराष्ट्रासाठी वेगळी राज्यरचना करण्याची गरज काँग्रेसच्या नेत्यांना पटवून दिली. अखेर, १ मे १९६० रोजी पश्चिम महाराष्ट्र, विदर्भ आणि मराठवाडा या भागांचा समावेश असलेले महाराष्ट्र राज्य निर्माण झाले.

2. श्रीधर महादेव जोशी:
   
   

   श्रीधर महादेव जोशी, ज्यांना एस. एम. जोशी म्हणूनही ओळखले जाते, हे साम्युक्त महाराष्ट्र समितीचे एक महत्त्वाचे नेते होते. या समितीने मुंबईस राजधानी असलेल्या स्वतंत्र मराठीभाषिक महाराष्ट्र राज्याच्या निर्मितीसाठी एकत्रित संघर्ष केला.

   ते महाराष्ट्र युवक परिषद आणि जनसंपर्क समितीचे सचिव होते. त्यांनी या चळवळीच्या यशात महत्त्वाची भूमिका बजावली. ते अखिल भारतीय काँग्रेस समाजवादी पक्षाचे सदस्य होते. तसेच, महाराष्ट्रातील दलितांच्या उन्नतीसाठी त्यांनी कार्य केले.

3. श्रीपाद अमृत डांगे: 
   
   

   श्रीपाद अमृत डांगे हे भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाचे (CPI) संस्थापक सदस्य आणि भारतीय कामगार संघटनांच्या चळवळीतील महत्त्वाचे नेते होते. त्यांनी महाराष्ट्र राज्याच्या निर्मितीसाठी देखील सक्रिय भूमिका बजावली.

   साम्युक्त महाराष्ट्र समिती ही मुंबईस राजधानी असलेल्या स्वतंत्र मराठीभाषिक महाराष्ट्र राज्याच्या निर्मितीसाठी संघर्ष करणारी संघटना होती. दुसऱ्या सार्वत्रिक निवडणुकीत समितीने काँग्रेसचा पराभव करून १३३ पैकी १०१ जागा जिंकल्या. १९५७ मध्ये डांगे यांची मुंबई शहर मतदारसंघातून लोकसभेवर निवड झाली.

   डांगे, एस. एम. जोशी, एन. जी. गोरे आणि प्रल्हाद केशव अत्रे यांनी साम्युक्त महाराष्ट्र चळवळीसाठी सातत्याने संघर्ष केला. अखेरीस १ मे १९६० रोजी पश्चिम महाराष्ट्र, विदर्भ आणि मराठवाडा यांचा समावेश असलेले महाराष्ट्र राज्य अस्तित्वात आले.

4. प्रल्हाद केशव अत्रे:
   
   

   प्रल्हाद केशव अत्रे, जे आचार्य अत्रे म्हणून प्रसिद्ध आहेत, हे मराठी साहित्यिक, "मराठा" या वृत्तपत्राचे संस्थापक-संपादक आणि साम्युक्त महाराष्ट्र चळवळीतील प्रमुख नेते होते.

   या चळवळीचा एक भाग म्हणून, अत्रे यांनी आपल्या "मराठा" वृत्तपत्राच्या माध्यमातून नेहरू, मोरारजी देसाई आणि एस. के. पाटील यांच्यावर टीका केली. मराठी पत्रकारितेने या चळवळीचे नेतृत्व केले आणि तिचा प्रभाव महाराष्ट्रीय जनतेमध्ये अधिक वाढवला. मराठी वृत्तपत्रांनी साम्युक्त महाराष्ट्र चळवळीच्या मागण्यांसाठी लोकांना एकत्र आणण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

5. प्रबोधनकार ठाकरे:
   
   

   केशव सीताराम ठाकरे, जे प्रबोधनकार ठाकरे या टोपणनावाने प्रसिद्ध होते, हे साम्युक्त महाराष्ट्र चळवळीतील प्रमुख नेते होते, ज्यांनी महाराष्ट्राच्या भाषिक राज्यासाठी यशस्वी प्रचार केला.

   ते १९५१ मध्ये या चळवळीत सामील झाले आणि गुजरातऐवजी डांग जिल्ह्याचा समावेश महाराष्ट्रात करण्याची मागणी केली. या चळवळीमुळे अखेर काँग्रेस नेत्यांना महाराष्ट्रासाठी स्वतंत्र राज्याची गरज पटली. १ मे १९६० रोजी पश्चिम महाराष्ट्र, विदर्भ आणि मराठवाडा यांचा समावेश असलेल्या महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती झाली.