Question

कार्बनचे वर्गीकरण करा.

Answer 1

कार्बन दोन वेगवेगळ्या स्वरूपात अस्तित्त्वात आहे, ते म्हणजे स्फटिक रूपे आणि अस्फटिकी अपरूपे स्वरूपात.

• स्फटिक रूपे:
  1. हिरा: हिऱ्यात प्रत्येक कार्बन अणूहा शेजारील चार कार्बन अणूंशी सहसंयुज बंधाने बांधलेला असतो. जसे की ते नियमित टेट्राहेड्रॉन बनतात. हिरा ही एक संक्षिप्त रचना आहे ज्यामध्ये एकाच एककचे अणू वेगवेगळ्या रेणूंमध्ये असतात. अशा प्रकारे, अणू रेणूंमध्ये असलेल्या त्यांच्या वेगवेगळ्या स्थानांमुळे घसरू शकत नाहीत आणि म्हणूनच, हिरा हा नैसर्गिकरित्या आढळणारा सर्वात कठीण पदार्थ आहे.
  2. ग्रॅफाइट: ग्रॅफाइटमध्ये, एकाच स्फटिकाचे अणू एकाच प्रतलीय षटकोनी रचनमध्ये व्यवस्थित केले जातात. समांतर रेणूंमध्ये दोन एकल स्फटिकाच्या कार्बन अणूंमधील बंध कमकुवत असतात. अशाप्रकारे, दाब लागू करून एक रेणू सहजपणे दुसऱ्या रेणूवर सरकते. म्हणूनच ग्रॅफाइट मऊ आहे आणि त्याचा वंगण म्हणून वापर केला जाऊ शकतो.
  3. फुलरिन: हा कार्बनचा तिसरा आणि सर्वात अलीकडे शोधलेला अपरूप आहे. बकमिन्स्टर फुलेरीन हा साठ कार्बन अणूंचा एक समूह आहे जो फुटबॉलच्या स्वरूपात मांडला जातो. अमेरिकन वास्तुशास्त्रज्ञान बकमिन्स्टर फुलर यांच्या नावावरून हे नाव देण्यात आले आहे, कारण ते त्यांनी रचना केलेल्या गोलाकार घुमटासारखे होते. त्यात साठ कार्बन अणू असल्याने त्याचे रासायनिक सूत्र C₆₀ आहे.
• अस्फटिकी अपरूपे:
  1. दगडी कोळसा: वनस्पतींचे मृत अवशेष जेव्हा जमिनीत गाडले जातात तेव्हा ते तेथे असलेल्या उच्च तापमान आणि दाबाच्या परिस्थितीमुळे विघटित होतात. सध्याच्या कार्बन सामग्रीच्या आधारे, साधारणपणे चार प्रकारचे कोळशाचे साठे अस्तित्वात आहेत आणि ते खालीलप्रमाणे आहेत:
     • 60% पेक्षा कमी कार्बन प्रमाण असलेले पीट.
     • 60 ते 70% कार्बन प्रमाण असलेले लिग्नाइट.
     • 70 ते 90% कार्बन प्रमाण असलेले बिटुमिनस कोळसा.
     • अँथ्रासाइट कोळशाचे शुद्ध रूप म्हणून ओळखले जाते. हा कोळसा कठीण आहे आणि त्यात सुमारे 95% कार्बन आहे.
  2. चारकोल: हा प्राण्यांच्या हाडांपासून तसेच लाकडाच्या ज्वलनातून तयार होतो.
  3. कोक: दगडी कोळशातून कोल गॅस काढून घेतल्यावर उरणाऱ्या शुद्ध कोळशाला कोक म्हणतात. कोकचा वापर वॉटर गॅस (CO + H₂) आणि प्रोड्युसर गॅस (CO + H₂ + CO₂ + N₂) यांसारख्या वायुरूप इंधनाच्या निर्मितीमध्ये केला जातो.