Question

भारतातील लोकसंख्या वितरणावर परिणाम करणारे घटक स्पष्ट करा. 

Answer 1

भारताच्या लोकसंख्या वितरणावर प्रभाव टाकणारे घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

1. प्राकृतिक रचना:
   • भारताच्या उत्तरेकडील मैदानी भाग हे सुपीक माती आणि पाणी पुरवठ्यामुळे समृद्ध आहेत, त्यामुळे या भागात लोकसंख्या घनतेत वाढ दिसून येते. उदाहरणार्थ, पंजाब, हरियाणा, उत्तर प्रदेश, आणि पश्चिम बंगाल येथे लोकसंख्येची घनता अधिक आहे.
   • दुसरीकडे, पर्वतीय व डोंगराळ प्रदेश, शुष्क वाळवंटी प्रदेश, आणि घनदाट जंगल असलेल्या भागात लोकसंख्या वितरण कमी होते. उदाहरणार्थ, हिमाचल प्रदेश, अरुणाचल प्रदेश, राजस्थानमधील वाळवंट आणि छत्तीसगडमधील जंगल यांसारख्या भागांत लोकसंख्येचा प्रमाण कमी आहे.
2. हवामान:
   • हवामान हा मानवी जीवनासाठी एक महत्त्वाचा घटक आहे. भारतातील उत्तर मैदानी भाग, तसेच पूर्व आणि पश्चिम किनारपट्टीवरील प्रदेशांत पोषक हवामान आणि भरपूर पर्जन्यमान असल्यामुळे लोकसंख्या घनतेत वाढ होते.
   • याउलट, अवर्षण किंवा शुष्क हवामान, जास्त पर्जन्यमान, आणि अत्यंत कमी तापमान असलेल्या भागांमध्ये लोकसंख्या अधिक विरळ असते. उदाहरणार्थ, राजस्थानमधील थार वाळवंट आणि हिमालयाच्या पर्वतीय प्रदेशातील काही भाग जिथे हिवाळ्यात तापमान ४०°C पर्यंत जातं, त्या ठिकाणी लोकसंख्या कमी आहे.
3. इतर घटक:
   • मानवी क्रियाकलाप, जसे की शेती आणि उद्योगधंदे, काही प्रदेशांत लोकसंख्येचे केंद्रीकरण वाढवतात, ज्यामुळे त्या भागांमध्ये लोकसंख्या घनता जास्त दिसून येते. उदाहरणार्थ, दिल्ली, कोलकाता, मुंबई, आणि पुणे इत्यादी शहरे.
   • दुसऱ्या बाजूला, जिथे जीवनमान खूप कठीण असतो आणि सोयीसुविधांची कमतरता असते, तिथे लोकसंख्येचे वितरण कमी असते.
     उदाहरणार्थ, हिमालयीन पर्वतीय प्रदेश, डोंगराळ प्रदेश, वाळवंटी प्रदेश आणि घनदाट जंगल असलेल्या भागांमध्ये लोकसंख्या वितरण कमी आहे.