Question

खालील विधानाची सिद्धता लिहा.

इंद्रधनुष्य हे प्रकाशाचे अपस्करण, अपवर्तन आणि आंतरिक परावर्तन ह्या तीनही नैसर्गिक घटनांचे एकत्रीकरण आहे.

Answer 1

(१) पाऊस थांबल्यावर, वातावरणातील पाण्याच्या थेंबांमुळे सूर्यप्रकाशाचे अपवर्तन, अपस्करण, आंतरिक परावर्तन व पुन्हा अपवर्तन झाल्यामुळे आकाशात इंद्रधनुष्य दिसते.
(२) सूर्यप्रकाश म्हणजे जांभळा, पारवा, निळा, हिरवा, पिवळा, नारिंगी व तांबडा अशा सात रंगांचे मिश्रण होय. पाऊस थांबल्यावर वातावरणात पाण्याचे असंख्य लहान थेंब असतात. सूर्यप्रकाश पाण्याच्या थेंबांवर पडला असता
(i) हवेतून पाण्यात शिरताना प्रकाशाचे अपवर्तन व अपस्करण होते.
(ii) पाण्याच्या थेंबांमध्ये प्रकाशाचे आंतरिक परावर्तन होते.
(iii) पाण्यातून हवेत शिरताना प्रकाशाचे अपवर्तन होते.

इंद्रधनुष्यनिर्मिती

(३) पाण्याचा अपवर्तनांक वेगवेगळ्या रंगांच्या प्रकाशासाठी वेगवेगळा असतो; जांभळ्या रंगासाठी तो सर्वांत जास्त, तर तांबड्या रंगासाठी तो सर्वांत कमी असतो. त्यामुळे हवेतून पाण्यात शिरताना प्रकाशाचे अपस्करण (वेगवेगळ्या रंगांमध्ये पृथक्करण) होते. (आकृती पाहा) या आकृतीत केवळ तांबडा व जांभळा हे दोनच रंग दाखवले आहेत. इतर पाच रंग या रंगांच्यादरम्यान असतात.
(४) वातावरणात पाण्याचे असंख्य थेंब असतात व ते छोट्या लोलकाप्रमाणे कार्य करतात. त्यांच्या एकत्रित परिणामाने इंद्रधनुष्य तयार होते. यात तांबडा रंग बाहेरच्या बाजूला, तर जांभळा रंग आतल्या बाजूला असतो. इतर पाच रंग या रंगांच्यादरम्यान असतात.
इंद्रधनुष्य दिसण्यासाठी सूर्य निरीक्षकाच्या मागच्या बाजूला असला पाहिजे, तर पाण्याचे थेंब निरीक्षकाच्या पुढच्या बाजूला असले पाहिजेत.