Question

संकल्पना स्पष्ट करा.

जनहित याचिका

Answer 1

जनहित याचिका ही न्यायालयाने जाहीर केलेली एक न्यायसंबंधी संकल्पना आहे. मात्र, ही याचिका फक्त सार्वजनिक हितासाठी दाखल केली जात आहे आणि आर्थिक फायद्यासाठी केलेली खेळकर याचिका नाही, हे याचिकाकर्त्याने न्यायालयाच्या समाधानासाठी सिद्ध करणे आवश्यक आहे. जनहित याचिका कोणत्याही व्यक्ती किंवा लोकांच्या गटाद्वारे थेट दाखल केली जाऊ शकते. ही याचिका भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयात, उच्च न्यायालयांमध्ये किंवा एखाद्या न्यायिक अधिकाऱ्यासमोर दाखल करता येते.

जनहित याचिकेची वैशिष्ट्ये:

1. न्यायालयाच्या आदेशानुसार काही प्रकारच्या दिलासे किंवा उपाय उपलब्ध असतात.
2. PIL हा भारताच्या संविधानाच्या तिसऱ्या परिशिष्टातील (Part III) समानता, जीवन आणि व्यक्तिमत्त्वाच्या हक्कांना विस्तृत व्याख्या देतो.
3. PIL समाजातील सुधारणा किंवा सामाजिक कल्याणासाठी प्रभावी साधन म्हणून कार्य करते.
4. जनहित याचिकेद्वारे कोणीही न्यायालयासमोर दडपशाहीत असलेल्या वर्गाचे प्रतिनिधित्व करून त्यांच्या समस्यांचे निराकरण शोधू शकतो.
5. PIL फक्त सरकारविरोधात दाखल करता येते; वैयक्तिक व्यक्तीविरुद्ध PIL दाखल करता येत नाही.