Question

खालील प्रश्‍नाचे उत्तर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे सुमारे १५० ते २०० शब्दांत स्पष्ट करा.

भारताच्या परराष्ट्र धोरणाची तत्त्वे स्पष्ट करा-

1. अलिप्ततावाद
2. सार्वभौमत्वाचा आणि प्रादेशिक एकात्मतेचा आदर
3. अंतर्गत राज्य कारभारामध्ये ढवळाढवळ न करणे
4. शांततापूर्ण सहजीवन वा तत्त्वाचा स्वीकार
5. आंतराष्ट्रीय संघटनेमध्ये सहभाग

Answer 1

1. अलिप्ततावाद: शीतयुद्धाच्या दोन ध्रुवीय जगात अलिप्ततावाद हे भारताच्या परराष्ट्र धोरणाचे प्रमुख स्थान आहे. या तत्त्वाचे उद्दिष्ट कोणत्याही महत्त्वाच्या शक्तीच्या गटाशी औपचारिकपणे संलग्न न करता स्वतंत्र स्थिती राखणे आहे. अलिप्ततावाद म्हणजे स्वयंपूर्णता आणि आंतरराष्ट्रीय कार्यात्मक स्वायत्तता जपणे.
2. सार्वभौमत्वाचा आणि प्रादेशिक एकात्मतेचा आदर: सार्वभौमत्व आणि प्रादेशिक एकात्मतेचा आदर हे भारताच्या धोरणाचे मूलभूत सिद्धांत आहेत. यामुळे भारत सर्व राष्ट्रांच्या सार्वभौम अधिकारांचा आदर करतो आणि त्याची अपेक्षा इतरांकडूनही करतो. हा सिद्धांत राष्ट्रीय सीमांचे महत्व आणि या सीमा बदलण्यासाठी बळाचा वापर न करण्याचे संकेत देतो.
3. अंतर्गत राज्य कारभारामध्ये ढवळाढवळ न करणे: इतर देशांच्या अंतर्गत कारभारात ढवळाढवळ न करण्याचा सिद्धांत भारताच्या त्या देशांच्या सार्वभौमत्वाचा आदर करण्याच्या नीतीचा भाग आहे. या तत्त्वाचे पालन करून त्यांच्या अंतर्गत धोरणांकडे बघून भारत देशांतील शांततामय सहजीवन आणि परस्पर सन्मान प्रोत्साहन देतो.
4. शांततापूर्ण सहजीवन वा तटस्थतेचा स्वीकार: शांततापूर्ण सहजीवन हे भारतीय परराष्ट्र धोरणाचे प्रमुख घटक आहे. ह्या तत्त्वानुसार, भारत हा वेगवेगळ्या सामाजिक आणि राजकीय पद्धतींचे देशांसोबत शांततेने सहजीवन करण्यासाठी प्रतिबद्ध आहे. हे सिद्धांत पंचशीलच्या तत्त्वांवर आधारित आहे, ज्या पाच शांततापूर्ण सहजीवनाच्या तत्त्वांचा समावेश करतात, आणि ते मूळत: १९५० च्या दशकात चीनशी केलेल्या करारात आराखडाकार म्हणून मांडले गेले होते.
5. आंतराष्ट्रीय संघटनेमध्ये सहभाग: आंतरराष्ट्रीय संघटनांमध्ये सक्रिय सहभाग हा भारताच्या परराष्ट्र धोरणाचा एक महत्त्वपूर्ण भाग आहे. या तत्त्वामुळे, भारत हा बहुपक्षीयवादातील आपली प्रतिबद्धता दर्शवतो आणि जागतिक शासन संरचना द्वारे आंतरराष्ट्रीय समस्या सोडवण्यातील त्यांच्या महत्त्वाची भूमिका ओळखतो. संयुक्त राष्ट्रसंघ व इतर आंतरराष्ट्रीय संस्थांमध्ये सक्रिय सहभागाद्वारे, भारत जागतिक शांती, सुरक्षा, आणि विकासात योगदान देण्याच्या उद्दिष्टाने प्रयत्न करतो.