Question

दक्षिणेकडून उत्तरेकडे भारतीय हवामानात होणारे बदल थोडक्यात सांगा.

Answer 1

दक्षिणेकडून उत्तरेकडे भारतीय हवामानात होणारे बदल पुढीलप्रमाणे आहेत:

1. भारतात दक्षिणेकडून उत्तरेकडे जाताना तापमानात घट होत जाते.
2. उदा., दक्षिणेकडील द्वीपकल्पीय प्रदेशातील बहुतांश भागात सरासरी तापमान २५° से ते ३०° से असते. याउलट उत्तरेकडील पर्वतीय प्रदेशातील बहुतांश भागात सरासरी तापमान ५° से ते १०° से असते.
3. भारतात दक्षिणेकडून उत्तरेकडे जाताना पर्जन्यमानातही घट होत जाते.
4. उदा., दक्षिणेकडील चेन्नई या ठिकाणी नोव्हेंबर महिन्यातील सर्वाधिक पर्जन्याचे प्रमाण सुमारे ४१० मिमी असते. याउलट, उत्तरेकडील दिल्ली या ठिकाणी ऑगस्ट महिन्यातील सर्वाधिक पर्जन्याचे प्रमाण सुमारे २५० मिमी असते.

Answer 2

1. भारताचे हवामान 'मान्सून' प्रकारचे आहे तरीदेखील भारतातील हवामानामध्ये विविधता दिसून येते. याचे मुख्य कारण म्हणजे अक्षवृत्तीय स्थान व त्यांची समुद्रसपाटीपासूनची उंची हे होय.
2. भारताच्या मध्यातून गेलेल्या कर्कवृत्तावर वर्षभर सूर्यकिरणे लंबरूप पडतात. त्यामुळे, या भागाचे तापमान उष्ण दिसून येते.
3. भारतातील उत्तरेकडील भाग हा समशीतोष्ण, तर दक्षिणेकडील भाग हा उष्ण कटिबंधीय हवामानाचा आहे. भारताच्या दक्षिण भागात उत्तर भागापेक्षा तापमान जास्त असते.
4. तसेच, दक्षिण भारतातील पर्जन्यामध्येही आपणांस बदल दिसून येतो. केरळ राज्यास नैऋत्य मान्सून वाऱ्यांमुळे पाऊस मिळतो, तर तमिळनाडू राज्यास ईशान्य मान्सून वाऱ्यांमुळे पाऊस मिळतो.
5. पश्चिम किनाऱ्यालगत असणाऱ्या पश्चिम घाटाकडून नैऋत्य मान्सून वारे अडवले जाऊन प्रतिरोध प्रकारचा पाऊस पडतो. त्यामुळे, पश्चिम किनाऱ्यावर पावसाचे प्रमाण अधिक दिसून येते, तर वातविन्मुख प्रदेशात पर्जन्याचे प्रमाण कमी दिसून येते.
6. तसेच, अरवली पर्वतरांगा या बाष्पयुक्त वाऱ्यांना समांतर असल्याने गुजरात व राजस्थानमध्ये अवर्षणाची स्थिती दिसून येते.
7. उत्तर व पूर्व हिमालय पर्वतरांगांच्या प्रदेशाची उंची समुद्रसपाटीपासून अधिक असल्याने या प्रदेशाचे तापमान अतिशय कमी दिसून येते. हिवाळ्यात जम्मू-काश्मीरचे तापमान -४०° से पर्यंत कमी होते. उत्तरेकडील या प्रदेशात बर्फवृष्टीदेखील होताना दिसते. तसेच, हिमालयाच्या पायथ्याकडील प्रदेशात प्रतिरोध प्रकारचा पाऊस पडतो.
   अशारीतीने, भारतामध्ये दक्षिणेकडून उत्तरेकडे हवामानात बदल होताना दिसतात