Question

आकृतीसह स्पष्टीकरण तुमच्या शब्दांत लिहा.

कार्बन चक्र

Answer 1

                                    कार्बन चक्र

कार्बनचे वातावरणातून सजीवांकडे व सजीवांच्या मृत्यूनंतर पुन्हा वातावरणाकडे होणारे अभिसरण व पुनर्चक्रीकरण म्हणजे कार्बन चक्र होय.

कार्बन चक्रातील महत्वाच्या प्रक्रिया:

1. अजैविक कार्बनच्या अणूंचे मुख्यत: प्रकाशसंश्लेषण व श्वसनक्रियेद्वारे जैविक अभिसरण व पुनर्चक्रीकरण होते. हिरव्या वनस्पती प्रकाश संश्लेषण प्रक्रियेद्वारे CO₂ चे कर्बोदकात रूपांतर करतात, तसेच त्या प्रथिने व मेद असे कार्बनी पदार्थही तयार करतात.
   \[\ce{6CO2 + 12H2O ->[{सूर्यप्रकाश}][{हरितद्रव्य}] C6H12O6 + 6H2O + 6O2↑}\]
2. शाकाहारी प्राणी हिरव्या वनस्पती खातात. शाकाहारी प्राण्यांना मांसाहारी प्राणी खातात.
3. म्हणजेच वनस्पतींकडून जैविक कार्बन शाकाहारी प्राण्यांकडे, शाकाहारी प्राण्यांकडून मांसाहारी प्राण्यांकडे आणि मांसाहारी प्राण्यांकडून सर्वोच्च भक्षक प्राण्यांकडे संक्रमित होतो. शाकाहारी, मांसाहारी आणि सर्वोच्च भक्षकांकडून श्वसनाद्वारे पुन्हा कार्बन डायऑक्साइड वातावरणात सोडला जातो.
   \[\ce{C6H12O6 + 6O2 ->[{तंतूकणिका}] 6 CO2↑ + 6 H2O + {ऊर्जा}}\]
4. शेवटी मृत्यूनंतर सर्व भक्षकांचे जीवाणू व बुरशी यांसारख्या विघटकांकडून अपघटन होऊन CO₂ वायू पुन्हा मुक्त होतो. हा वायू वातावरणात मिसळतो व पुन्हा वापरला जातो.
5. जीवाश्म इंधनाचे ज्वलन, लाकडाचे ज्वलन, वणवे आणि ज्वालामुखी उद्रेक यांसारख्या अजैविक प्रक्रियांमुळे CO₂ वायू बाहेर पडून हवेत मिसळतो.
6. अशाप्रकारे एका सजीवाकडून दुसऱ्या सजीवाकडे कार्बनचे अभिसरण चालू असते.