Question

गद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टाः कृतीः कुरुत।

अर्णवः -	द्रव्यस्य अन्तिमः घटकः मूलं तत्त्वं च परमाणुः, सत्यं खलु?
पिता -	सत्यम्‌ अयं खलु कणादमहर्षेः सिद्धान्तः। अपि जानासि? परमाणुः द्रव्यस्य मूलकारणम्‌ इति तेन महर्षिणा प्रतिपादितम्‌। तदपि प्रायः ख्रिस्तपुर्वं पञ्चमे षष्ठे वा शतके।
अर्णवः -	तात, महर्षिणा कणादेन किं किम्‌ उक्तं परमाणुविषये? वयं तु केवलं तस्य महाभागस्य नामधेयम्‌ एव जानीमः।
पिता -	कणादमुनिना प्रतिपादितम्‌-परमाणुः अतीन्द्रियः, सूक्ष्मः, निरवयवः, नित्यः, स्वयं व्यावर्तकः च। 'वैशेषिकसूत्राणि' इति स्वग्रन्थे तेन परमाणोः व्याख्या कृता।
अर्णवः -	का सा व्याख्या?
पिता -	जालसूर्यमरीचिस्थं यत्‌ सूक्ष्मं दृश्यते रजः।। तस्य षष्ठतमो भागः परमाणुः स उच्यते।।

(1) अवबोधनम्‌। (3 तः 2)        2

(क) उचितं पर्यायं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।   1

1. रजसः ______ भागः परमाणुः। (षष्ठतमः/शततमः)
2. ______ द्रव्यस्य मूलकारणम्‌। (परमाणुः/विज्ञानं)

(ख) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।       1

परमाणुसिद्धान्तः केन महर्षिणा कथितः       

(ग) एषः गद्यांशः कस्मात्‌ पाठात्‌ उद्धृतः?      1

(2) जालरेखाचित्रं पूरयत।         2

Answer 1

(1) 

(क) 

1. रजसः षष्ठतमः भागः परमाणुः। 
2. परमाणुः द्रव्यस्य मूलकारणम्‌।

(ख) परमाणुसिद्धान्त कणादमहर्षिणा कथितः।

(ग) एषः गद्यांशः 'स एव परमाणुः' इति पाठत्‌ उद्धृतः।

(2)