Question

खालील उताऱ्याचे वाचन करून प्रश्नांची उत्तरे लिहा:

सर्वांच्या ठिकाणी सामान्यपणे अस्तित्वात असणारी व सहजपणे सर्वांच्या बाबतीत कार्यकारी करता येण्यासारखी प्रेरणा, ही आर्थिक प्रेरणा होय. उत्पादनाच्या क्षेत्रात या प्रेरणेस चालना देण्यासाठी आर्थिक प्रोत्साहनांचा वापर करण्यात येतो. श्रमिक आणि भांडवलदार यांनी अधिक उत्साहाने काम करावे आणि उत्पादनवाढ व्हावी, या उद्देशाने ही प्रोत्साहने दिली जातात. आर्थिक प्रोत्साहनांखेरीज सत्तेची लालसा, नावलौकिकाची इच्छा, विशुद्ध सेवाभाव, देशभक्ती, यासारख्या प्रेरणांनीही मनुष्य उत्साहाने कामास लागू शकतो. किंबहुना प्रत्येकाच्या कार्य करण्याच्या वृत्तीमध्ये अशा सर्व प्रेरणांची कमी-अधिक सरमिसळ असते. असे असले तरी आर्थिक प्रेरणा ही महत्त्वाची प्रेरणा होय. आर्थिक प्रोत्साहनाचे विविध प्रकार असू शकतात: नियुक्त काम ठरलेल्या वेळेपेक्षा आधी पूर्ण केले, तर त्यासाठी विशेष मोबदला (बोनस) देण्यात येतो. त्याचा तपशील त्या त्या कामाच्या संदर्भात कामाच्या स्वरूपाप्रमाणे ठरविता येतो. उत्पादनाचा दर्जा कायम राखून, किमान अपेक्षित उत्पादनापेक्षा अधिक उत्पादन करून दाखविले, तर त्या अधिक उत्पादनासाठीही नेहमीच्या मोबदल्याहून अधिक असा विशेष दराने मोबदला दिला जातो. ज्यावेळी मजुरांमध्ये असंतोष निर्माण न होऊ देता उत्पादनवाढीसाठी निकराने प्रयत्न करावयाचा असतो, त्यावेळी या विशेष मोबदल्याच्या अपेक्षेने मजूर उत्साहाने कार्य करू शकतात. चांगल्या कामाला उत्तेजन दिली जाणारी बढती देखील सामान्यपणे वापरले जाणारे एक आर्थिक प्रोत्साहनच आहे.

1. आर्थिक प्रेरणा म्हणजे काय?
2. भांडवलदराचा उत्पादन वाढीसाठी कोणता उद्देश असतो?
3. विशेष मोबदला (बोनस) का देण्यात येतो?
4. द्वितीयक आर्थिक क्रियेतील कुशल आणि अकुशल कामगारात तुलना करा.

Answer 1

1. आर्थिक प्रेरणा म्हणजे कामगारांना आणि भांडवलदारांना उत्पादनवाढ आणि त्यांच्या कामातील उत्साह वाढवण्यासाठी दिली जाणारी विविध आर्थिक प्रोत्साहने आणि पुरस्कार. सर्व क्षेत्रांत आर्थिक प्रेरणेचा वापर केला जातो आणि उत्पादन स्तर आणि कामाच्या नैतिकतेत वृद्धि करण्यासाठी ते महत्त्वाचे मानले जाते.
2. भांडवलदारांसाठी उत्पादनवाढीचा मुख्य उद्देश म्हणजे नफा मॅक्सिमाईज करणे आणि त्यांच्या व्यवसाय क्रियाकलापांची कार्यक्षमता सुधारणे. आर्थिक प्रेरणा द्वारे कामगारांना अधिक उत्पादन करण्यास प्रोत्साहित केल्याने, भांडवलदार उच्च उत्पादन स्तर, चांगल्या गुणवत्तेचे उत्पादन आणि बाजारपेठेत सुधारित स्पर्धात्मकता प्राप्त करू शकतात.

3. कामगारांना विविध कारणांसाठी विशेष मोबदला किंवा बोनस दिला जातो: मुदतपूर्वी काम पूर्ण करण्याच्या त्यांच्या कठीण परिश्रमाची मान्यता आणि पुरस्कार म्हणून, गुणवत्ता कायम राखून अपेक्षित उत्पादन स्तरापेक्षा जास्त उत्पादन केल्यास, आणि कामगारांमध्ये असंतोष टाळण्यासाठी. हे बोनस एक आर्थिक प्रेरणा म्हणून काम करतात, जे कामगारांना उत्साहाने काम करणे सुरू ठेवण्यास आणि त्यांच्या कामाच्या उत्पादकता आणि गुणवत्तेत वाढ करण्यास प्रोत्साहित करतात.

4. विशेष मोबदला (बोनस) त्यावेळी देण्यात येतो जेव्हा कर्मचारी नियुक्त काम ठरलेल्या वेळेपेक्षा आधी पूर्ण करतात किंवा उत्पादनाचा दर्जा कायम राखून किमान अपेक्षित उत्पादनापेक्षा अधिक उत्पादन करून दाखवतात. हे प्रोत्साहन कर्मचारींना अधिक कामासाठी उत्तेजित करण्यासाठी आणि त्यांच्या अतिरिक्त प्रयत्नांसाठी पुरस्कृत करण्यासाठी आहे.
5. द्वितीयक आर्थिक क्रियेत कुशल आणि अकुशल कामगारांमध्ये मुख्य फरक म्हणजे त्यांच्या कौशल्याच्या स्तरात असतो. कुशल कामगार हे विशिष्ट कौशल्य आणि ज्ञानासह काम करतात, ज्यामुळे त्यांना उच्च मोबदला आणि बेहत्तर कामाच्या संधी मिळतात. दुसरीकडे, अकुशल कामगार हे साधारण कौशल्य असणाऱ्या किंवा कमी प्रशिक्षित असणाऱ्या कामासाठी नेमले जातात आणि त्यांचा मोबदला सहसा कमी असतो. तथापि, आर्थिक प्रोत्साहने दोन्ही प्रकारच्या कामगारांना उत्पादनवाढीसाठी प्रेरित करण्याच्या उद्देशाने देण्यात येऊ शकतात.