Advertisements
Advertisements
प्रश्न
खालील उतार्‍याच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा:
वैशिष्ट्ये लिहा -
(१) व्यंगचित्रांच्या भाषेची वैशिष्ट्ये – (2)
(य) .................
(र) ..................
(२) आई-मुलाच्या नात्याची वैशिष्ट्ये (2)
(य) .................
(र) ..................
|
अशी अनेक चित्रं काढता काढता एका क्षणी माझ्या लक्षात आलं, की व्यंगचित्रं ही नि:शब्द भाषा आहे. त्या रेषांना शब्द नाहीत; पण तरीही ती एक प्रभावी भाषा आहे. मला वाटतं तशी ती खरंच भाषेइतकी संवादी आहे का हे अजमावण्यासाठी म्हटलं, घेऊ अनुभव! माझे हे खेळ सुरू झाले. एखादी सुंदर काव्यात्म कल्पना व्यंगचित्रातून व्यक्‍त करता येते का? तर उत्तर आलं' येते.' मी हे स्वत: अनुभवलं. व्यंगचित्रातून एखादया माणसाबद्‌दलची भावना व्यक्‍त करता येते का? तर तीही येते. शब्दांतूनसद्‌धा ती व्यक्‍त होणार नाही इतकी छान करता येते. व्यंगचित्राच्या भाषेला जी मार्मिकता आहे ती शब्दाहून प्रभावी आहे. अशी जी काव्यात्म चित्रं मी रेखाटली त्यातलं एक 'आई' विषयी सारं काही सांगण्यासाठीच होतं. आईचं नातं हे सगळ्या जगातलं एकमेव खरं आणि सुंदर नातं आहे. बाकीची नाती ही जोडलेली असतात. माणसांमध्ये मला जर कुठे ईश्वराचा अंश दिसत असेल तर तो आईमध्ये दिसतो. हे नातं मला कसं दिसतं हे व्यक्‍त करण्यासाठी मी जे चित्रं काढलेलं होतं, त्यात उन्हाळ्यातला वैशाख वणवा आहे. त्यात एक सुकलेलं झाड पण आहे. एकही पान नसलेल्या त्या झाडाच्या फांदीवर एका पक्ष्यानं घरटं केलेलं आहे. त्या घरट्यात चोच उघडून आकाशाकडे बघणारी तीनचार पिल्लं आहेत आणि त्या पिल्लांची कणसदृश्य आई पार आकाशात गेलीय. दूरवर सापडलेला एक पावसाचा ढग ती चोचीनं घरट्याच्या दिशेनं ओढून आणतेय, आता आई हे नातं मी कितीही शब्द वापरले तरी या चित्रासारखं मला व्यक्‍त करता येणार नाही. हे व्यक्‍त झालं असेल तर हा मोठेपणा माझा नाही. |
(३) स्वमत अभिव्यक्ती: (4)
'एखादे व्यंगचित्र हे प्रत्यक्ष भाषेपेक्षा संवादाचे प्रभावी माध्यम असू शकते', हे विधान तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
किंवा
आई कुटुंबाचा कणा असते', याबाबत तुमचे मत लिहा.
उत्तर
(१)
(य) व्यंगचित्रे ही नि:शब्द भाषा असते.
(र) व्यंगचित्रे प्रभावी संप्रेषणाचे माध्यम असते.
(२)
(य) आईचे नाते हे निस्वार्थ प्रेमाचे असते.
(र) आई मुलांसाठी सर्वोच्च त्याग करणारी असते.
(३)
भाषा आणि व्यंगचित्र ही दोन वेगवेगळी माध्यमे असून त्यांची अभिव्यक्ती व परिणामस्वरूपता वेगळी असते. उदाहरणार्थ, आपण "घर" हा शब्द लिहितो किंवा उच्चारतो, परंतु फक्त अक्षरांचा आकार पाहून किंवा ध्वनी ऐकून त्या शब्दाचा अर्थ सहज समजत नाही. याउलट, जर घराचे चित्र दाखवले, तर जगातील कोणत्याही व्यक्तीला त्याचा अर्थ त्वरित समजू शकतो. चित्राची भाषा कोणत्याही भाषिक अडथळ्याशिवाय आणि भौगोलिक सीमा ओलांडून थेट आशय पोहोचवते. तसेच, सामाजिक किंवा सांस्कृतिक पातळीचा त्यावर प्रभाव पडत नाही. चित्राच्या माध्यमातून संकल्पना थेट व स्पष्टपणे समजते. त्यामुळे भाषेपेक्षा चित्र हे प्रेक्षकांपर्यंत आशय अधिक वेगाने आणि प्रभावीपणे पोहोचवते.
चित्र आणि व्यंगचित्र यामध्ये काही महत्त्वाचे फरक आहेत. व्यंगचित्रामध्ये विशिष्ट व्यक्ती वा प्रसंगांचे चित्रण असते. व्यंगचित्रकार केवळ दृश्यांचे वर्णन करत नाही, तर तो माणसाच्या विविध वृत्ती आणि प्रवृत्तींवर मार्मिक भाष्य करतो. त्यासाठी तो चेहऱ्यावरील हावभाव, हालचाली आणि काही विशिष्ट रेषा अधिक ठळकपणे रेखाटतो, जेणेकरून त्या व्यक्तिरेखांच्या स्वभावविशेषांचा अधिक ठोस प्रभाव पडेल. त्यामुळेच साधे चित्र हे प्रभावी व्यंगचित्र बनते.
व्यंगचित्र हा समाजातील वृत्ती-प्रवृत्तींवर केलेला उपरोधिक किंवा मार्मिक दृष्टिकोन असतो. त्यामुळे त्यातील आशय सहज लक्षात येतो. विशेषतः, चालू घडामोडींवर आधारित व्यंगचित्रे समाजावर प्रभाव टाकतात. प्रेक्षक स्वतः त्या घटनांचा साक्षीदार असल्यामुळे त्यांना व्यंगचित्र पटकन समजते आणि त्याचा परिणाम अधिक प्रभावी होतो.
किंवा
“आई” ही जन्मदात्री देवता असून तिला “जननी” असे म्हटले जाते. ती आपल्या जन्मापासून मायेने आपल्या संगोपनाची जबाबदारी स्वीकारते. आई केवळ लाड करणारी नसते, तर आपल्याला शुद्ध आणि विवेकी जीवन जगण्याचे बळ देते. म्हणूनच असे म्हणतात की, "आई ही पहिली शाळा आहे, तर शाळा ही दुसरी आई आहे." ती आपल्या संस्कार आणि संगोपनामुळे आपले जीवन समृद्ध करते.
फक्त आईच आपल्यावर माया करते असे नाही, तर ती संपूर्ण संसाराचा भार वाहते. कुटुंबाच्या केंद्रस्थानी ती असते आणि तिच्या अस्तित्वामुळेच घरातील नाती दृढ होतात. कुटुंबावर प्रेम, वेदना आणि संवेदना यांचे संरक्षणात्मक आवरण पांघरून ती प्रत्येकाची काळजी घेते. प्रत्येक सदस्याला आनंद देणे आणि त्यांच्या गरजा समजून घेणे हे ती स्वतःचे कर्तव्य मानते. तिचे संपूर्ण आयुष्य कुटुंबाच्या जोपासनेत समर्पित असते. तिच्या भक्कम आधारामुळेच कुटुंब स्थिर आणि सुदृढ राहते.
आई कुटुंबाचा कणा असते. जसे शरीराला उभे राहण्यासाठी भक्कम कणा आवश्यक असतो, तसेच आईच्या आधाराने संपूर्ण कुटुंब टिकून राहते. ती संपूर्ण कुटुंबाची अक्षय ऊर्जा असते. तिच्या प्रेमाने आणि मार्गदर्शनाने घरात आप, तेज, वायू, आकाश आणि पृथ्वी या पंचमहाभूतांचे संतुलन साधले जाते. म्हणूनच आई ही कुटुंबाची प्रेरणादायी शक्ती आहे!
