Question

टीप लिहा.

व्युत्पत्ती कोशाचे कार्य

व्युत्पत्ती कोशाचे कार्य स्पष्ट करा.

व्युत्पत्ती कोशाची चार कार्ये थोडक्यात सांगा.

व्युत्पत्ती कोश या विषयावर टीप लिहा.

Answer 1

व्युत्पत्ती सांगणे म्हणजे एखाद्या शब्दाच्या मुळाबाबत माहिती देणे आणि हेच व्युत्पत्ती कोशाचे मुख्य कार्य असते. व्युत्पत्ती कोश चार महत्त्वाची कामे करतो, जी पुढीलप्रमाणे आहेत:

1. शब्दाचे मूळ रूप दाखवणे: भाषेतील बदललेल्या शब्दांचे मूळ शोधण्यास व्युत्पत्ती कोश मदत करतो. उदा. मराठीतील 'आग' शब्द संस्कृतमधील 'अग्नि' या शब्दावरून तयार झाला आहे.
2. अर्थांतील बदल स्पष्ट करणे: काळानुसार शब्दांचे स्वरूप, अर्थ, व परस्परसंबंध बदलतात. मूळ अर्थाबरोबरच नवे अर्थदेखील रूढ होतात. उदा. 'शहाणा' याचा मूळ अर्थ हुशार किंवा बुद्धिमान आहे, परंतु सध्याच्या काळात 'अतिशहाणा' हा अर्थ देखील प्रचलित झाला आहे. तसेच, समान दिसणाऱ्या शब्दांचे वेगवेगळे अर्थदेखील व्युत्पत्ती कोशातून समजतात, जसे 'पाठ' म्हणजे शरीराचा अवयव किंवा पुस्तकातील धडा.
3. उच्चारातील बदल व फरक दाखवणे: शब्दाचे मूळ रूप, त्याचा इतिहास आणि अन्य भाषांतील त्याचे स्वरूप व्युत्पत्ती कोशातून उलगडते. उदा. संस्कृतमधील 'दीपावली' शब्दाचा मराठीत 'दिवाळी' हा सोपा उच्चार बनला आहे.
4. बदलांचे कारण स्पष्ट करणे: भाषेत बदल होण्यामागे शब्द सुलभ बनवण्याची प्रवृत्ती किंवा विविध भाषांचा परस्पर संपर्क हे महत्त्वाचे कारण असते. अशा बदलांमागील कारणांची नोंद व्युत्पत्ती कोश करतो. या सर्व घटकांमुळे व्युत्पत्ती कोश भाषेच्या विकासाचा अभ्यास समजून घेण्यासाठी उपयुक्त ठरतो.

Answer 2

व्युत्पत्ती कोशाचे कार्य: 

व्युत्पत्ती म्हणजे एखाद्या शब्दाच्या किंवा अर्थाच्या मुळाचे ज्ञान होय. व्युत्पत्ती सांगणे म्हणजे एखादया शब्दाच्या मुळाविषयी माहिती देणे होय. अशा अनेक शब्दांच्या व्युत्पत्तीचा संग्रह म्हणजे व्युत्पत्ती कोश!

व्युत्पत्ती कोशाचे कार्य पुढीलप्रमाणे चार प्रकारे चालते:

1. मराठी भाषेतील – प्रमाण व बोली – शब्दांचे मूळ रूप दाखवणे.
2. विशिष्ट प्रदेशात व भौगोलिक परिसरात एकाच शब्दातील उच्चारात बदल होत असतो. हा शब्दाच्या उच्चारातील बदल व फरक दाखवणे.
3. भाषेमध्ये इतिहासाच्या दृष्टीने फरक होत असतात. भिन्न भिन्न काळात जे शब्दांत बदल होतात, त्या बदलांचे कारण स्पष्ट करणे.
4. भिन्न भिन्न समाजांत वेगवेगळ्या कारणांनी शब्दाच्या अर्थाच्या अंगानेही बदल संभवतात. हे अर्थातील बदल स्पष्ट करणे.